İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru: Avrupa İnsan Hakları Sistemi Üzerine Bir İnceleme

Giriş

İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi (AİHM), Avrupa Konseyi’ne üye devletlerin vatandaşlarının, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS) ve ek protokollerle güvence altına alınan haklarının ihlal edilmesi durumunda başvurabilecekleri uluslararası bir yargı organıdır. AİHM’ye bireysel başvuru hakkı, Avrupa insan hakları sisteminin önemli bir parçasıdır ve bireylerin ulusal düzeyde tükenmiş adalet yollarından sonra uluslararası düzeyde hak aramalarını sağlar. Bu makalede, AİHM’ye bireysel başvuru hakkının yasal dayanağı, başvuru koşulları, usulü ve başvuruların değerlendirilme süreci ele alınacaktır.

Yasal Dayanak

AİHM’ye bireysel başvuru hakkı, AİHS’nin 34. maddesiyle düzenlenmiştir. Bu maddeye göre, sözleşmeye taraf devletlerin yetki alanındaki herkes, ulusal makamların kendisine karşı gerçekleştirdiği insan hakları ihlalleri için AİHM’ye başvurabilir. Başvurular, devletlere karşı yapılır ve bireyler, tüzel kişiler veya devlet dışı örgütler başvuru yapma hakkına sahiptir.

Başvuru Koşulları

1. Hak İhlali: Başvuru, AİHS ve ek protokollerde güvence altına alınan bir hakkın ihlal edildiği iddiasına dayanmalıdır. Bu haklar arasında yaşam hakkı, işkence yasağı, adil yargılanma hakkı, ifade özgürlüğü ve özel hayatın korunması gibi temel haklar yer alır.

2. Kamu Gücü Müdahalesi: İhlalin, devlet organları veya kamu görevlileri tarafından gerçekleştirilmiş olması gerekmektedir. Özel kişiler arasındaki uyuşmazlıklar, devletin sorumluluğu kapsamına girmez.
3. İç Hukuk Yollarının Tüketilmesi: AİHM’ye başvurmadan önce, başvurucunun ulusal hukuk yollarını tüketmiş olması şarttır. Bu, başvurucunun ulusal mahkemelerde tüm olağan ve olağanüstü başvuru yollarını kullanmış olması gerektiği anlamına gelir.

4. Süre: İç hukuk yollarının tükenmesinden itibaren 6 ay içinde başvuru yapılmalıdır. Bu süre, 1 Şubat 2022’den itibaren 4 aya indirilmiştir ve belirli şartlar altında değişiklik gösterebilir.

Başvuru Usulü

Başvuru, AİHM’nin belirlediği form ve içerik kurallarına uygun olarak yapılmalıdır. Başvuru formunda aşağıdaki bilgiler yer almalıdır:

1. Başvurucunun Kimlik Bilgileri: Adı, soyadı, doğum tarihi, adresi ve iletişim bilgileri.

2. İhlal Edilen Hak: Hangi hakların ihlal edildiği ve bu ihlalin nasıl gerçekleştiği.

3. Olayların Özeti: İhlalin meydana geldiği olayların ayrıntılı bir açıklaması.

4. Deliller: İhlal iddiasını destekleyen belgeler ve deliller.

5. Tüketilen Hukuki Yollar: Başvurucunun ulusal düzeyde başvurduğu adli ve idari yollar ve bu yollardan alınan kararlar.

Başvuruların Değerlendirilmesi

AİHM, bireysel başvuruları iki aşamada değerlendirir: kabul edilebilirlik ve esas.

1. Kabul Edilebilirlik İncelemesi: Mahkeme, başvurunun kabul edilebilirlik koşullarını taşıyıp taşımadığını inceler. Başvuru, açıkça dayanaktan yoksun, iç hukuk yolları tüketilmemiş veya süre aşımına uğramışsa kabul edilmez.

2. Esas İncelemesi: Kabul edilebilir bulunan başvurular, esasa ilişkin olarak incelenir. Mahkeme, ihlal iddialarını değerlendirir ve ihlalin varlığını tespit ederse, ihlalin nasıl giderileceğine karar verir. Bu kararlar bağlayıcıdır ve devletlerin mahkeme kararlarına uyması gerekmektedir.

AİHM Kararlarının Sonuçları

AİHM kararları, ihlalin tespit edilmesi halinde çeşitli sonuçlar doğurabilir:

1. Tespit Kararları: Mahkeme, başvurucunun haklarının ihlal edildiğine karar verirse, bu ihlali tespit eden bir karar verir.

2. Tazminat: Mahkeme, ihlal nedeniyle başvurucuya maddi veya manevi tazminat ödenmesine hükmedebilir.

3. Yeniden Yargılama ve İdari Tedbirler: Mahkeme, ihlalin sonuçlarını gidermek amacıyla devletin yeniden yargılama yapmasını veya belirli idari tedbirler almasını talep edebilir.

Sonuç

İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi’ne bireysel başvuru hakkı, Avrupa insan hakları sistemi içinde bireylerin hak arama özgürlüğünü güçlendiren önemli bir mekanizmadır. Bu mekanizma, ulusal düzeyde hak ihlallerinin giderilemediği durumlarda bireylerin uluslararası düzeyde adalet arayabilmelerini sağlar. AİHM, bireysel başvurular yoluyla Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin etkin bir şekilde uygulanmasını ve insan haklarının korunmasını temin eder. Bu bağlamda, bireysel başvuru hakkı, Avrupa’da insan hakları standartlarının yükseltilmesine ve hukukun üstünlüğünün güçlenmesine katkıda bulunmaktadır.